Chương 3. Phương pháp và thiền

Osho – Thiền động
Thiền – Tự do đầu tiên và cuối cùng
Khoa học về Thiền

Chương 3. Phương pháp và thiền

Với thầy, với các kĩ thuật khoa học, bạn có thể tiết kiệm được nhiều thời gian, cơ hội và sức lực. Và đôi khi trong vài giây bạn có thể trưởng thành nhiều đến độ ngay cả trong nhiều kiếp sống bạn cũng không thể nào trưởng thành được nhiều như thế. Nếu bạn dùng kĩ thuật đúng đắn thì trưởng thành sẽ bùng nổ. Và những kĩ thuật này đã được dùng trong hàng nghìn năm thực nghiệm. Chúng không phải do một người phát minh ra, chúng đã được nhiều người phát minh ra, nhiều người tìm kiếm, và chỉ điều bản chất mới được nêu ở đây.

Bạn sẽ đạt tới mục tiêu, vì năng lượng cuộc sống bên trong bạn sẽ di chuyển chừng nào nó còn chưa đi tới điểm không còn chuyển động nào có thể được nữa; nó sẽ cứ đi tới đỉnh cao nhất. Và đó là lí do tại sao người ta cứ sinh đi sinh lại mãi. Bị bỏ lại với chính mình cuối cùng bạn cũng sẽ đạt tới, nhưng bạn sẽ phải du hành rất, rất lâu và cuộc hành trình sẽ rất tẻ nhạt và buồn chán.21

Kĩ thuật là có ích

Kĩ thuật là có ích bởi vì chúng là khoa học. Nó tránh cho bạn những con đường vòng, vô số ngõ cụt, việc lang thang vô định; nếu bạn không biết về các kĩ thuật, bạn sẽ tốn rất nhiều thời gian. Mọi kĩ thuật đều có thể có ích nhưng chúng không đích xác là thiền, chúng chỉ là sự mò mẫm trong bóng tối.

Bỗng nhiên một hôm, khi bạn làm việc gì đó, bạn sẽ trở thành nhân chứng. Trong thực hiện thiền như Thiền Động, Kundalini hay quay tít, bỗng nhiên một hôm việc thiền sẽ tiếp tục nhưng bạn sẽ không còn đồng nhất với mình nữa. Bạn sẽ ngồi im lặng đằng sau, bạn sẽ quan sát nó - ngày đó thiền xảy ra; ngày đó kĩ thuật không còn là điều hướng dẫn nữa, không còn có ích nữa. Bạn có thể tận hưởng nó nếu bạn muốn, như bài thể dục; nó cho sự sinh động nào đó, nhưng bây giờ không còn cần nó nữa - việc thiền thực sự đã xảy ra. Thiền là việc chứng kiến. Thiền có nghĩa là trở thành nhân chứng. Thiền không phải là kĩ thuật chút nào! Điều này sẽ rất lẫn lộn cho bạn vì tôi cứ nêu cho bạn các kĩ thuật. Theo nghĩa tối thượng thì thiền không phải là kĩ thuật; thiền là hiểu biết, nhận biết.

Nhưng bạn cần kĩ thuật vì hiểu biết cuối cùng đó còn rất xa với bạn; bị ẩn sâu trong bạn nhưng vẫn rất xa xôi với bạn. Ngay khoảnh khắc này bạn có thể đạt tới nó. Nhưng bạn sẽ không đạt tới nó, vì tâm trí bạn cứ tiếp tục. Chính khoảnh khắc này nó là điều có thể và cũng là điều không thể. Kĩ thuật sẽ bắc cây cầu qua lỗ hổng này; chúng chính là cây cầu qua lỗ hổng đó.

Cho nên lúc đầu kĩ thuật là thiền; đến cuối bạn sẽ cười - kĩ thuật không phải là thiền. Thiền là phẩm chất hoàn toàn khác của con người, nó chẳng liên quan tới bất kì cái gì. Nhưng nó sẽ xảy ra chỉ vào lúc cuối; bạn đừng nghĩ nó đã xảy ra ngay từ đầu, nếu không thì lỗ hổng sẽ không thể được bắc cầu qua.22

Bắt đầu với nỗ lực

Kĩ thuật thiền là các hoạt động, vì bạn được khuyên làm cái gì đó - ngay cả thiền cũng là làm cái gì đó; thậm chí ngồi im lặng cũng là làm cái gì đó, thậm chí không làm gì cả thì cũng là một loại làm. Cho nên theo cách hời hợt, có thể nói rằng mọi kĩ thuật thiền đều là làm. Nhưng theo cách sâu sắc, chúng không phải là thiền vì nếu bạn thành công với chúng, việc làm sẽ biến mất.

Chỉ lúc đầu, điều này mới dường như giống nỗ lực. Nếu bạn thành công trong nó, nỗ lực sẽ biến mất và toàn bộ mọi điều sẽ trở thành tự phát và vô nỗ lực. Nếu bạn thành công trong nó thì đấy không phải là việc làm. Thế thì chẳng cần nỗ lực nào về phần bạn nữa: nó trở thành tựa như hơi thở, nó có đấy. Nhưng ban đầu chắc chắn phải nỗ lực, vì tâm trí không thể nào làm bất kì cái gì không phải là nỗ lực. Nếu bạn bảo nó vô nỗ lực thì toàn bộ vấn đề dường như vô lí.

Trong thiền, nơi rất nhiều nhấn mạnh được đặt vào vô nỗ lực, thầy nói với đệ tử, “Cứ ngồi đấy. Không làm gì cả.” Còn đệ tử thì cố gắng. Tất nhiên - bạn còn có thể làm cái gì khác hơn việc cố gắng? Ban đầu nỗ lực phải có đấy, việc làm phải có đấy - nhưng chỉ lúc ban đầu thôi, như cái xấu cần thiết. Bạn phải thường xuyên nhớ rằng bạn phải vượt ra ngoài nó.

Một khoảnh khắc nhất định sẽ đến khi bạn không làm gì về thiền cả; chỉ có đấy và nó xảy ra. Chỉ ngồi hay đứng và nó xảy ra. Không làm điều gì cả, chỉ nhận biết, nó xảy ra. Tất cả những kĩ thuật này chỉ để giúp bạn đi tới một khoảnh khắc vô nỗ lực. Biến chuyển bên trong, hiểu biết bên trong, không thể xảy ra qua nỗ lực, vì nỗ lực là một loại căng thẳng. Với nỗ lực bạn không thể thảnh thơi hoàn toàn được; nỗ lực sẽ trở thành rào chắn. Với nền tảng này trong tâm trí, nếu bạn có nỗ lực thì dần dần bạn sẽ trở nên cũng có khả năng rời bỏ nó nữa.23

Các phương pháp này đều đơn giản

Mỗi một trong những phương pháp này, mà chúng ta sẽ thảo luận tới, đều được một người đã đạt tới chứng ngộ nói lại. Nhớ lấy lấy điều đó. Chúng có vẻ quá đơn giản, mà chúng đơn giản thực. Với tâm trí chúng ta, những thứ mà đơn giản đến thế thì không thể hấp dẫn được. Vì nếu kĩ thuật đơn giản đến thế và nó gần gũi đến thế thì nếu bạn đã trong nó rồi, và nhà gần, thế thì bạn sẽ thấy mình buồn cười - thế thì tại sao bạn lại lỡ nó được? Thay vì cảm thấy buồn cười về bản ngã riêng của mình, bạn sẽ nghĩ rằng những phương pháp đơn giản đến thế thì chẳng ích lợi gì.

Đó là lừa dối. Tâm trí bạn sẽ bảo bạn rằng những phương pháp đơn giản này không thể nào có ích lợi gì - rằng chúng quá đơn giản, chúng không thể đạt tới được điều gì. “Để đạt tới sự tồn tại thiêng liêng, đạt tới cái Tuyệt đối và cái Tối hậu, làm sao có thể dùng được những phương pháp đơn giản như vậy? Làm sao chúng có thể có ích lợi gì?” Bản ngã bạn sẽ nói rằng các phương pháp đó chẳng ích lợi gì cả.

Nhớ lấy một điều - bản ngã bao giờ cũng quan tâm đến cái gì đó khó khăn vì khi cái gì đó là khó khăn thì có thách thức. Nếu bạn có thể vượt qua khó khăn thì bản ngã của bạn sẽ cảm thấy mãn nguyện. Bản ngã chẳng bao giờ bị hấp dẫn tới bất kì cái gì đơn giản - không bao giờ! Nếu bạn muốn cho bản ngã mình thách thức, bạn phải có cái gì đó khó khăn được bầy đặt ra. Nếu cái gì đó đơn giản thì chẳng có hấp dẫn, vì cho dù bạn có chinh phục được nó thì cũng chẳng có mãn nguyện của bản ngã. Ngay từ chỗ đầu tiên chẳng có gì để chinh phục cả: sự việc đơn giản thế. Bản ngã đòi hỏi cái khó khăn - chướng ngại nào đó phải vượt qua, đỉnh cao nào đó phải chinh phục. Và đỉnh cao càng khó khăn thì bản ngã của bạn càng cảm thấy dễ chịu.

Vì những kĩ thuật này đơn giản đến thế nên chúng sẽ không có bất kì hấp dẫn nào cho tâm trí bạn. Nhớ lấy, cái hấp dẫn cho bản ngã thì không thể giúp cho trưởng thành tâm linh của bạn được. Những kĩ thuật này đơn giản đến mức bạn có thể đạt tới tất cả những gì có thể mà tâm thức con người đạt tới, vào bất kì khoảnh khắc nào mà bạn quyết định đạt tới nó.24

Trước hết hiểu kĩ thuật

Tôi đã từng nghe câu chuyện về ông bác sĩ già. Một hôm người trợ lí của ông ấy gọi điện thoại cho ông ấy vì người đó đang trong tình thế rất khó khăn: bệnh nhân ngạt sắp chết; một quả bóng bi a mắc kẹt trong họng người đó, và người trợ lí này luống cuống chẳng biết làm gì. Cho nên người đó hỏi vị bác sĩ già, “Tôi phải làm gì bây giờ đây?” Vị bác sĩ già nói, “Lấy cái lông ngoáy mũi người đó ấy.”

Sau vài phút chàng trợ lí điện thoại lại, rất sung sướng và hớn hở nói, “Cách xử lí của thầy thật tuyệt diệu! Bệnh nhân bật cười và người đó phun ra quả bóng. Nhưng xin thầy nói cho - thầy học được ở đâu kĩ thuật đặc sắc vậy?”

Bác sĩ già nói, “Tôi chỉ vừa mới bịa ra đấy thôi. Điều này bao giờ cũng là phương châm của tôi: khi bạn không biết phải là gì thì cứ làm đại một cái gì đó.”

Nhưng điều này không có tác dụng chừng nào có liên quan tới thiền. Nếu bạn không biết phải làm gì, đừng làm gì cả. Tâm trí rất rắc rối, phức tạp, tinh vi. Nếu bạn không biết phải làm gì, tốt hơn cả là đừng làm gì cả, vì bất kì cái gì bạn làm mà không biết sẽ tạo ra nhiều phức tạp hơn là nó có thể giải quyết được. Thậm chí vấn đề còn có thể trở thành tai hại, thậm chí nó có thể còn thành sự tự tử.

Nếu bạn không biết gì về tâm trí... Mà thực sự, bạn có biết gì về nó đâu. Tâm trí đúng là một từ. Bạn không biết đến cái phức tạp của nó. Tâm trí là cái phức tạp nhất trong sự tồn tại; chẳng có gì sánh được với nó cả. Và nó cũng là cái tinh vi nhất; bạn có thể làm điều gì đó rồi không thể nào hoàn tác lại được. Những kĩ thuật này đều dựa trên tri thức rất sâu sắc, trên cuộc đọ sức rất sâu sắc với tâm trí con người. Từng kĩ thuật đều dựa trên thực nghiệm lâu dài.

Cho nên nhớ lấy điều này: đừng làm bất kì điều gì theo ý riêng bạn, và cũng đừng trộn lẫn hai kĩ thuật, vì cách vận hành của chúng là khác nhau, cách thức của chúng là khác nhau, cơ sở của chúng là khác nhau. Chúng đều dẫn đến cùng đích nhưng như các phương tiện hoàn toàn khác nhau. Đôi khi chúng thậm chí còn hoàn toàn đối lập nhau. Cho nên đừng trộn lẫn hai kĩ thuật. Thực tế, bạn đừng trộn lẫn bất kì điều gì; dùng kĩ thuật như nó đã được trao cho bạn.

Đừng thay đổi nó, đừng cải tiến nó - vì bạn không thểcải tiến nó được, và bất kì thay đổi nào bạn đem đến cho nó đều sẽ thành tai hoạ. Và trước khi bạn bắt đầu thực hành một kĩ thuật, hoàn toàn tỉnh táo rằng bạn đã hiểu nó. Nếu bạn cảm thấy lẫn lộn và bạn không thực sự biết kĩ thuật này là gì thì tốt hơn cả là đừng thực hiện nó, vì mỗi kĩ thuật là để dẫn đến một cuộc cách mạng trong bạn.

Trước hết thử hiểu kĩ thuật một cách hoàn toàn đúng. Khi bạn đã hiểu được nó thì thử nó. Và đừng dùng khẩu hiểu của ông bác sĩ già này rằng khi bạn không biết phải làm gì thì cứ làm đại một cái gì đó. Không, đừng làm gì cả. Vô vi sẽ có lợi hơn.25

Phương pháp đúng sẽ thành công

Thực sự, khi bạn thử phương pháp đúng, nó sẽ thành công ngay lập tức. Cho nên tôi sẽ cứ nói về các phương pháp ở đây hàng ngày. Bạn thử chúng. Chỉ cần chơi đùa với chúng thôi: về nhà và thử. Phương pháp đúng, bất kì khi nào bạn ngẫu nhiên dùng nó, sẽ hiệu quả ngay. Một cái gì đó sẽ nổ bùng trong bạn, và bạn biết rằng “Đây đúng là phương pháp dành cho mình.” Nhưng nỗ lực là cần thiết và bạn có thể ngạc nhiên là bất chợt một hôm một phương pháp đã thu hút bạn.

Tôi đã thấy rằng trong khi bạn chơi đùa, tâm trí bạn cởi mở hơn. Trong khi bạn nghiêm chỉnh tâm trí bạn không cởi mở được đến thế; nó bị đóng. Cho nên cứ chơi đùa. Đừng quá nghiêm chỉnh, chỉ chơi thôi. Và những phương pháp này thì đơn giản. Bạn có thể chỉ chơi đùa với chúng.

Chọn lấy một phương pháp đi: chơi đùa với nó trong ít nhất ba ngày. Nếu nó cho bạn cảm giác ham thích nào đó, nếu nó cho bạn cảm giác khoẻ mạnh nào đó, nếu nó cho bạn cảm giác nào đó rằng đấy là dành cho bạn, thế thì nghiêm chỉnh về nó. Thế thì quên mọi phương pháp khác. Đừng chơi đùa với các phương pháp khác; bám lấy nó - ít nhất trong ba tháng.

Điều kì diệu là có thể. Điều duy nhất là ở chỗ kĩ thuật phải dành cho bạn. Nếu kĩ thuật không dành cho bạn thì chẳng có gì xảy ra cả. Thế thì bạn có thể đi với nó bao nhiêu kiếp mà chẳng có gì xảy ra cả. Nếu phương pháp là dành cho bạn thì ngay cả ba phút thôi cũng đủ.26

Lúc nào thì bỏ phương pháp

Tất cả các bậc thầy vĩ đại đều nói đến điều này, rằng một ngày nào đó bạn phải loại bỏ phương pháp. Và bạn bỏ nó càng sớm càng tốt. Khoảnh khắc bạn đạt tới, khoảnh khắc nhận biết được bừng lên trong bạn, lập tức bỏ ngay phương pháp.

Phật hay kể đi kể lại một câu chuyện. Năm chàng ngốc đi qua một làng. Nhìn thấy họ, dân làng ngạc nhiên, vì họ khênh trên đầu một chiếc thuyền. Chiếc thuyền quả thực lớn; họ chết dí dưới sức nặng của nó. Và mọi người hỏi, “Các anh làm gì thế?”

Họ nói, “Chúng tôi không thể rời bỏ được chiếc thuyền này. Đây là chiếc thuyền đã giúp chúng tôi từ bờ bên kia sang bờ bên này. Làm sao chúng tôi rời bỏ nó được? Chính vì có nó mà mà chúng tôi mới có thể đến được đây. Không có nó chúng tôi đã chết bên bờ bên kia rồi. Đêm xuống dần mà bờ bên kia đầy những thú hoang dã; gần như chắc chắn là chúng tôi đã chết trước khi trời sáng. Chúng tôi sẽ không bao giờ rời bỏ chiếc thuyền này. Chúng tôi mang nợ nó mãi mãi. Chúng tôi sẽ khênh nó trên đầu trong lòng biết ơn tuyệt đối.”

Phương pháp là nguy hiểm chỉ nếu bạn không nhận biết; ngược lại chúng có thể được dùng một cách tốt đẹp. Bạn có cho là thuyền nguy hiểm không? Nó là nguy hiểm nếu bạn nghĩ tới việc khênh nó trên đầu cả đời, chỉ vì lòng biết ơn tuyệt đối. Ngược lại nó chỉ là cái bè được dùng rồi bỏ đi, được dùng rồi vứt đi, được dùng rồi chẳng bao giờ được nhòm ngó lại nữa; không cần, không thành vấn đề!

Nếu bạn bỏ phương sách, tự động bạn sẽ lắng vào trong con người bạn. Tâm trí níu bám; nó chẳng bao giờ cho phép bạn được lắng vào trong con người bạn. Nó giữ bạn quan tâm đến cái gì đó mà bạn không có: cái thuyền. Khi bạn không níu bám vào bất kì cái gì thì chẳng phải đi đâu cả; mọi thuyền bè đều bị bỏ lại, bạn không thể đi đâu được; mọi con đường đều đã bị loại bỏ, bạn không thể đi bất kì đâu; mọi giấc mơ và ham muốn đều đã biến mất, không có cách nào di chuyển cả. Thảnh thơi xảy ra theo cách của nó. Nghĩ về từ thảnh thơi đi. Ở đấy... lắng đọng... bạn đã về nhà. Khoảnh khắc này tất cả là hương thơm, rồi khoảnh khắc tiếp bạn đi tìm kiếm nó và bạn không thể tìm thấy nó, nơi nó đã đi qua.

Ban đầu chỉ những thoáng nhìn xảy ra. Dần dần, dần dần, chúng trở nên ngày càng vững chắc hơn, chúng kéo dài càng nhiều hơn. Dần dần, dần dần, rất chậm rãi, chúng lắng xuống mãi mãi. Trước điều đó, bạn không thể được phép nhận lấy nó như thứ ban tặng; điều đó sẽ là sai lầm. Khi bạn ngồi thiền, một phiên thiền, điều này sẽ xảy ra. Nhưng nó sẽ ra đi. Vậy bạn cho rằng phải làm gì giữa các phiên?

Giữa các phiên tiếp tục dùng phương pháp đó. Loại bỏ phương pháp khi bạn đã vào sâu trong thiền. Một khoảnh khắc sẽ tới, khi nhận biết trở nên ngày càng thuần khiết hơn, khi bỗng nhiên nó là hoàn toàn thuần khiết: loại bỏ phương pháp, vứt bỏ phương pháp, quên tất cả về phương sách, chỉ lắng xuống và ở đó.

Nhưng điều này sẽ chỉ xảy ra cho những khoảnh khắc ban đầu. Đôi khi nó xảy ra ở đây khi bạn lắng nghe tôi. Chỉ một khoảnh khắc, tựa như làn gió thoảng, bạn đã được đưa tới thế giới khác, thế giới của vô trí. Chỉ một khoảnh khắc bạn biết rằng bạn biết, nhưng chỉ một khoảnh khắc thôi. Và lần nữa bóng tối lại tụ tập lại và tâm trí quay trở lại với mọi giấc mơ của nó, với tất cả những ham muốn của nó và mọi cái ngu xuẩn của nó.

Trong một khoảnh khắc mây đã bị tách ra và bạn đã thấy mặt trời. Bây giờ mây lại có đấy nữa; nó che tối đen và mặt trời biến mất. Bây giờ ngay cả việc tin rằng mặt trời tồn tại cũng sẽ là điều khó khăn. Bây giờ việc tin rằng điều bạn đã kinh nghiệm khoảnh khắc trước là đúng sẽ là khó khăn. Nó có thể đã là tưởng tượng. Tâm trí có thể nói điều ấy có thể chỉ là tưởng tượng.

Không thể tin được, có vẻ như không thể nào có chuyện điều ấy đã xảy ra cho bạn. Với tất cả những cái ngu xuẩn này trong tâm trí, với tất cả những đám mây và bóng tối này, điều ấy đã xảy ra cho bạn: bạn đã thấy mặt trời trong khoảnh khắc. Điều ấy không có vẻ gì là có thể, bạn chắc phải đã tưởng tượng ra nó; có thể bạn đã rơi vào trong giấc mơ và thấy nó. Giữa các phiên bắt đầu lại, ở trong thuyền, dùng chiếc thuyền lần nữa.27

Tưởng tượng có thể giúp cho bạn

Trước hết bạn phải hiểu tưởng tượng là gì. Ngày nay nó bị chỉ trích quá lắm. Khoảnh khắc bạn nghe thấy từ “tưởng tượng” bạn sẽ nói điều này là vô ích, chúng tôi muốn cái gì đó thật, không phải là cái tưởng tượng. Nhưng tưởng tượng là thực tại, nó là một khả năng, nó là một tiềm năng bên trong bạn. Bạn có thể tưởng tượng.

Điều đó chỉ ra rằng con người bạn có khả năng tưởng tượng. Khả năng này là thực tại. Qua tưởng tượng này bạn có thể phá huỷ hay bạn có thể sáng tạo ra chính mình, điều đó phụ thuộc vào bạn. Tưởng tượng là rất mạnh mẽ. Nó là sức mạnh tiềm năng. Tưởng tượng là gì? Nó là việc đi vào thái độ sâu sắc đến mức chính thái độ đó trở thành thực tại. Chẳng hạn, bạn có thể đã từng biết đến một kĩ thuật được dùng ở Tây Tạng. Người ta gọi nó là yoga nhiệt. Đêm lạnh, tuyết rơi còn lạt ma Tây Tạng đứng trần giữa trời. Nhiệt độ dưới không độ. Bạn chắc sẽ bắt đầu chết, bạn sẽ chết cóng. Nhưng lạt ma này đang công phu một kĩ thuật đặc biệt - ông ta đang tưởng tượng rằng thân thể mình là ngọn lửa bùng cháy và ông ta đang tưởng tượng rằng ông ta đang toát mồ hôi - nóng bức đến độ ông ta toát hết cả mồ hôi. Và ông ta thực tế bắt đầu toát mồ hôi mặc dầu nhiệt độ là dưới không độ và thậm chí máu cũng đáng phải đông lại. Ông ta bắt đầu toát mồ hôi.

Điều gì xảy ra vậy? Việc toát mồ hôi này là thực, thân thể ông ta thực sự nóng bức - nhưng thực tại này được tạo ra qua tưởng tượng. Một khi bạn có được hài hoà với tưởng tượng của mình thì thân thể bắt đầu vận hành. Bạn đã làm nhiều điều mà không biết rằng đấy là việc làm của trí tưởng tượng của mình. Nhiều lần bạn tạo ra bệnh tật chỉ thông qua tưởng tượng: bạn tưởng tượng rằng bây giờ bệnh này đang ở đây, nhiễm trùng, và bệnh hoàn toàn có đấy. Bạn đã trở thành nhạy cảm; bây giờ có mọi khả năng là bạn sẽ bị ốm - và bệnh đó là thực. Nhưng nó đã được tạo ra qua tưởng tượng. Tưởng tượng là một lực, một năng lượng, và tâm trí thì đi qua nó. Và khi tâm trí đi qua nó thì thân thể theo sau.28

Đây là khác biệt giữa truyền thống mật tông và thôi miên phương Tây: nhà thôi miên nghĩ rằng bằng cách tưởng tượng bạn đang tạo ra điều gì đó; mật tông nghĩ rằng bạn không tạo ra cái đó - bằng tưởng tượng bạn chỉ đơn thuần trở thành hài hoà với cái gì đó đã có đấy rồi. Bất kì cái gì bạn tạo ra bằng tưởng tượng thì cũng đều không thể mãi mãi được. Nếu nó không phải là thực tại, thế thì điều đó là sai lầm, không thực, và bạn đang tạo ra ảo giác.29

Xem tiếp Chương 4 – Quay  về Mục lục